Tussen juli en oktober coördineerde ik voor Augeo Magazine (voorheen Tijdschrift Kindermishandeling) een speciale, internationale editie. Het was een samenwerking tussen Augeo, stichting voor de aanpak van kindermishandeling, en haar internationale zusje ISPCAN. Met als insteek een nieuwe vorm van preventie van seksueel misbruik van kinderen: laten we nu eens stoppen met het alleen maar weerbaar maken van slachtoffers. Hoe kunnen we voorkomen dat plegers doen wat ze doen?
Meer aandacht voor mannen en jongens
Gezien het feit dat meer dan 90 % van de plegers van seksueel geweld tegen kinderen jongen of man is, kunnen we deze groep niet langer negeren. Sterker nog, zegt ISPCAN-voorzitter Joan van Niekerk: we hebben grote fouten gemaakt in onze aanpak van seksueel misbruik van kinderen. ‘We zijn er lang van uit gegaan dat kinderen zichzelf kunnen beschermen tegen seksueel geweld. Veel aandacht ging daarom uit naar educatieve programma’s om kinderen te leren hoe zij seksueel misbruik kunnen voorkomen of stoppen. Een enorme fout. Kinderen over de hele wereld leren immers dat zij volwassenen moeten gehoorzamen en respecteren. Dat maakt het voor een kind extreem moeilijk om de toenadering van een volwassene af te wijzen of om controle uit te oefenen over het gedrag van een volwassene.’
‘Je kunt kinderen ook leren dat zij nee mogen zeggen, dat ze mogen wegrennen en het aan iemand mogen vertellen als iemand iets tegen hun zin wil doen. Maar in onze centra zien wij kinderen die dit allemaal weten en toch misbruikt zijn. Daar hebben we jarenlang onvoldoende bij stil gestaan. We hebben programma’s omarmd die bewezen effectief zijn in de klas, maar niet in de misbruiksituatie. Daar kunnen we ons werk niet langer van laten afhangen.’ Een effectief preventieprogramma is een legpuzzel van verschillende programma’s, met daarin ook aandacht voor de opvoeding van jongens en tijdig ingrijpen als er opvallend, grensoverschrijdend seksueel gedrag plaatsvindt, zegt Van Niekerk. Daarbij is het wel belangrijk dat het gedrag aan de kaak gesteld wordt, maar dat de jongen zelf hulpverlening krijgt. Het criminaliseren van jonge plegers is contraproductief.
Slachtoffers en plegers
Jongeren die te maken hebben gehad met een breuk in hun opvoeding en die zelf in hun jeugd getuige zijn geweest van huiselijk geweld, hebben een iets grotere kans om later seksueel geweld te plegen, zo lijkt het. Maar ook mannelijke slachtoffers van seksueel geweld hebben een verhoogde kans om pleger te worden. In het artikel Jongens als slachtoffers, waarin onder andere forensische polikliniek De Waag wordt geportretteerd, wordt duidelijk wat seksueel misbruik voor gevolgen kan hebben voor jongens. Ze raken in de knoop ten aanzien van hun slachtofferschap (‘wilde ik het zelf? Heb ik genoeg tegengestribbeld? Waarom werd ik er opgewonden van?’). Wie zich niet langer slachtoffer wil voelen, kan dan besluiten dader te worden. Daarom is traumaverwerking en hulpverlening voor mannelijke slachtoffers essentieel.
In dezelfde editie ook een interview met VN-vertegenwoordiger Marta Santos Pais, die laat zien hoe gevaarlijks stereotiepe man- en vrouwbeelden kunnen uitpakken – zoals de aanname dat jongens geen slachtoffer van seksueel geweld zouden kunnen zijn. In de Nederlandse editie o.a. een interview met Iva Bicanic, die in Nederland Centra Seksueel Geweld opzette. De meeste plegers van seksueel geweld zijn leeftijdgenoten, is haar stelling, in ieder geval als het gaat om first offenders.