Op vrijdag 14 juni aanstaande word het boek gepresenteerd dat ik met Koos Havelaar schreef over herbestemming van postkantoren. NAi/010 Uitgevers is de uitgever; Piet Gerards zorgde voor het prachtige ontwerp. De presentatie vindt plaats in het al jaren leegstaande hoofdpostkantoor van Rotterdam. Geïnteresseerden in het onderwerp zijn welkom; stuur me even een mailtje. Zie Boeken
Ter voorbereiding schreef ik in voorgaande jaren voor een aantal kranten artikelen over het sluiten van de postkantoren. Bijvoorbeeld deze, in het Financieele Dagblad.

Nieuwe invullingen voor oude postpaleizen

NAIOIO_omslag-Postkantoren

Dit jaar komen de laatste postkantoren op de markt. Hoewel er fraaie exemplaren bij zitten, valt het niet altijd mee om er een nieuwe bestemming voor te vinden. De kantorenmarkt is ingestort en winkeleigenaars schrikken terug voor de grote, in zichzelf gekeerde gebouwen.

‘Hier oefende vroeger de postfanfare’, zegt Selexyz-winkelmanager Wim Sluijs, terwijl hij een deur opent op zolder naar een stoffige ruimte met hoge schuine plafponds en lage houten sierbalken. Er hangen nog sorteervakken aan de muur. De zolder is niet meer in gebruik, maar de twee verdiepingen van de rest van het gebouw wel. Op de begane grond bevonden zich vroeger de lokettenbalie en wat kleine kantoortjes. In het kantoor van de directeur werd nog een tas met golfclubs gevonden. Vorige week opende de boekwinkelketen een nieuwe Arnhemse vestiging in het voormalige hoofdpostkantoor. Hij gaat onderdak bieden aan 40.000 boeken, maar ook aan tentoonstellingen en lezingen, en restaurantketen Le Place.
Het gebouw met de neo-gotische details in de rode bakstenen gevel is in 1888 gebouwd door rijksbouwmeester C.H. Peeters, die verantwoordelijk was voor een hele reeks postkantoren in het land. ‘Arnhemmers waarderen het ontzettend dat hun postkantoor weer in gebruik wordt genomen’, zegt Sluijs. ‘Het is een van de weinige authentieke gebouwen in het centrum.’
In de loop van de tijd waren de mooie oude details door de PTT rücklichtslos weggetimmerd.
Zoals de hoge, houten plafonds met rozetten. Ze waren ‘totaal verrot’, maar zijn nu weer hersteld in hun oude kleuren. Boven de roltrappen zou een bovenlicht komen, maar daar bleek een prachtig smal houten tongewelf te zitten, dat is gerestaureerd. ‘Je moet de mogelijkheden erin kunnen zien’, zegt Sluijs. ‘Van buiten zag het er niet uit, met vreselijke vitrages en binnen veel jaren zeventig-lelijkheid. Een huilend gebouw.’ Kosten van de verbouwing van het interieur, dat Selexyz casco huurt van een vastgoedontwikkelaar: enkele miljoenen euro’s.

Gesloten

Oude postkantoren vormen een apart genre, vertelt Hans van der Zanden van O.O.M., een herbestemmingsbureau voor monumenten. ‘Ze zijn herkenbaar aan een robuuste, gesloten gevel, passend bij de oorspronkelijke bankfunctie.’ Voor winkeliers is die geslotenheid een groot nadeel, omdat het ‘t moeilijk maakt om winkelpubliek te trekken. Dat is een probleem waar de huurders van Magna Plaza in Amsterdam, van het begin af aan mee kampen. Ook de winkelmanager van Selexyz schrok er aanvankelijk voor terug. ‘Maar die geslotenheid kan een voordeel zijn’, zegt Sluijs. ‘Als je hier eenmaal binnenkomt en die prachtige hoge plafonds ziet, is de verassing enorm.’ Selexyz-directeur Matthijs van der Lely vult aan: ‘Wij hebben destination-traffic. Mensen komen echt voor ons.’ Voor de winkelketen zijn bijzondere en inspirerende gebouwen aantrekkelijk, zegt Van der Lely, diue vijf jaar geleden ook de Dominicanerkerk in Maastricht transformeerde tot een speciale boekwinkel. ‘Pas dan doe je recht aan de wereld van het boek.’ Een omvangrijke boekenvoorraad hoort overigens ook bij een inspirerende boekwinkelomgeving. ‘Die 1000 vierkante meters waren een harde eis.’

Postkantoren BV, de organisatie die de laatste postkantoren aan het sluiten is, heeft momenteel nog zo’n vijftien postkantoren in bezit en verhuurt er nog dertig. De afgelopen jaren zijn er veel monumentale hoofdpostkantoren verkocht: Rotterdam, Maastricht, Groningen, Roermond , Middelburg, Arnhem Jansplein. Van der Zanden schat dat eenderde van alle postkantoren monumentaal is. ‘Vooroorlogse postkantoren verdienen al snel die status. Ze zijn met grote zorg gebouwd. Ze hebben een royale centrale hal, en het gehele interieur is met zorg en aandacht vorm gegeven.’ Spijtig: ‘Maar soms is zo’n gebouw al naar God geholpen.’ Selexyz is vijf jaar bezig geweest met het verwerven en verbouwen van het pand in Arnhem. ‘We hebben een jaar gewacht op de vergunning van monumentenzorg’, zegt Van der Lely. ‘Dat was best netjes.’
Directeur Arno Boon van Boeij, een organisatie die zich bezig houdt met het herbestemmen van industrieel erfgoed, geeft hij grif toe dat het voor een huurder met een winkel niet altijd fijn is om bij ingrepen jaren op toestemming van gemeente of monumentenzorg te wachten. ‘Maar de gedachte dat je goed in de aap gelogeerd bent als je pand een monumentenstatus heeft, is overdreven. De praktijk is minder somber. Als je maar met een aansprekend plan komt.’

Moeilijke markt

herbest.postkboek

foto: Berndnaut Smilde, uit zijn serie Nimbus

Het bureau van Van der zanden heeft quickscans uitgevoerd voor postkantoren in Breda (1950, niet beschermd) en Hilversum (1939, gemeentelijk monument). De eerste wacht al een paar jaar op een nieuwe bestemming. Een ander voorbeeld van een lastige herbestemming is het voormalige geld en wisselkantoor in Amsterdam uit de jaren dertig, naast Magna Plaza. Dat staat al meer dan vijf jaar half leeg. Er zou mooi een hotel in kunnen, maar Albert Heijn heeft de monumentale ingangspartij voor zichzelf, en voor een prestigieus hotel is het onaantrekkelijk om een obscure zij-ingang te moeten gebruiken. Bovendien kunnen er te weinig hotelkamers in, om de hoge stichtingskosten eruit te halen.
‘Vooral in de hoofdpostkantoren in grote steden gaat het om een gigantische oppervlakte op een A-locatie’, zet Van der Zanden. ‘Zo’n postkantoor had tenslotte veel verschillende functies, van postopslag en het sorteren van de post tot een bank met kluizen. Zo’n omvang is duur en schrikt winkels af.’ Daarbij komt dat de kantorenmarkt is ingestort, en dat er voor een woonfunctie ingrijpende verbouwingen gedaan moeten worden. Overheden zijn bovendien terughoudend in het kenbaar maken van de bestemmingsplannen voor de locaties, wat ontwikkelaars afschrikt. ‘Er melden zich genoeg gegadigden voor dit soort toplocaties, maar die lopen snel weer door als ze op korte termijn geen perspectieven zien’, zegt Van der Zanden.
‘De honger bij de grote onwikkelaars is weg’, constateert Boon. Toch lukt het, hoe langzaam ook, uiteindelijk wel om een bestemming voor de oude postkantoren te vinden. Boon: ‘Er is altijd wel een lokale vastgoedtycoon die zo’n oud postkantoor er als pareltje in z’n collectie bij wil. Als het een groot pand is meldt zich meestal wel een ontwikkelaar, die het opgepoetst en met nieuwe huurders en al verkoopt aan een landelijk opererende vastgoedbelegger.’ Onlangs werd bekend dat het hoofdpostkantoor in Utrecht – met een prachtige monumentale hal – is opgekocht. Er komen winkels in à la Magna Plaza.

© Annette Wiesman, november 2010 voor Financieele Dagblad